भारत जल संरक्षण दे लेई अगे बढ़ा'दा ऐ ते Janshakti4jalshakti. दे कन्नै जल अभियान गी बचा’रदा ऐ. ‘स्वच्छ भारत अभियान’ या ‘स्वच्छ भारत मिशन’ गी पीएम मोदी दे अंतिम कार्जकाल च बड़ी सफलता मिली ऐ, ते अगले 5 बरे जल अनुसंधान ते विकास उद्योगें दे लेई महत्वपूर्ण ऐ.. ‘ स्वच्छ भारत अभियान ’ जनशक्ति 4 जलशक्ति दे बाद अगला देशव्यापी अभियान होग.. एह् देशव्यापी मुहिम स्टार्टअप ते उद्यमीएं लेई मौकें दा प्रवेश द्वार बनी सकदा ऐ. उद्यमिता नमें दिमाग दी मंग करदा ऐ जेह्ड़ा चुनौतियें कन्नै बाधाएं गी स्पॉट करी सकदा ऐ ते हल बी कड्डी सकदा ऐ. मिकी डीडी नेशनल दे इक्क टीवी शो दे दरान अपने संस्थापक डा शैलेश खर्कवाल दे कन्ने इक्क अद्भुत स्टार्टअप H2O मंत्र थमां मिलने ते चर्चा करने दा अवसर मिलेआ. उनदी यात्रा ने मिकी इस ब्लॉग गी लिखने दे लेई प्रेरित कीता जेड़ा कई महत्वाकांक्षी स्टार्टअप्स दे लेई बी मददगार होई सकदा ऐ.

स्टार्टअप इंडिया न केवल संभावनाएं गी खोजने दे लेई बल्कि युवाएं दे लेई अवसर पैदा करने दे लेई प्रतिभाऐं दे योगदान गी सुनिश्चित करङन.. जल वैज्ञानिक डॉ. शैलेश खर्कवाल सिंगापुर विश्वविद्यालय दे कन्ने कम्म करने आह्ले इक्क भारतीय, युवा ते प्रतिभाशाली उद्यमी ऐ.. उनदा स्टार्ट अप "H2O मंत्रा" पंचलाइन जल दा बल दे कन्ने उसी जलशक्ति मिशन उप्पर कम्म करा’रदा ऐ.. उन्होंने जीईएम दे कन्ने इक्क उद्यमी दे रूप च इक्क महान कम्म कीता ऐ ते इस प्रकार ओह् कई आकांक्षी स्टार्टअप्स दे लेई इक्क प्रेरणा ऐ या तुस स्टार्टअप इंडिया / सरकार ई-मार्केट प्लेस दे लेई इक्क ब्रांड एंबेसडर आक्खी सकदे ऐ.

मार्क जुकरबर्ग, बिल गेट्स ते स्टीव जॉब्स निश्चित रूप थमां युवा उद्यमियें दे उत्साह दा स्रोत एैं, लेकिन कई युवा भारतीय उद्यमी एैं जिन्होंने प्रतिकूल परिस्थितियें दे बावजूद खुद गी स्थापित कीता. इक्क भारतीय युवा दे लेई ऐह् युवा भारतीय उद्यमी, जेड़ा भारत च चुनौतियें ते बाधाअें दे बारे च जांदे एैं, सच्चे पथ प्रदर्शक होंङन.

स्टार्टअप इंडिया आस्सेआ प्रोत्साहित ब्रेन ड्रेन

डॉ. शैलेश दी यात्रा भारत दे टनकपुर थमां शुरू होइयै सिंगापुर दे राष्ट्रीय विश्वविद्यालय तक्कर जंदी ऐ.. उन्होंने सिंगापुर गी नवाचार दिते ते भारत दे लेई जलशक्ति मिशन दे तैह्त जल संरक्षण ते उपचार दे क्षेत्र च बी लागू कीता.. ऐह् भारत च व्यावहारिक शिक्षा, व्यावसायिक चुनौतियें ते सरकार दी नीतियें दी कमियें थमां अवगत ऐ.. ऐह् कारण ऐ कि उनदा मामला अध्ययन आसानी थमां भारतीय परिप्रेक्ष्य च स्टार्ट-अप ते नवाचार गी प्रभावी ढंग थमां गलादा ऐ.

डॉ. शैलेश दे अनुसार, “स्टार्ट-अप इंडिया ने उन युवा उद्यमियें गी इक्क बड़ा अवसर दित्ता, जिन्हें बड़े-बड़े शहरें च अपना व्यवसाय शुरू करने च संकोच हा.. दरअसल, सादी विचारधारा ही कि इक अच्छे वित्त कन्नै कारोबार शुरू कीता जाई सकदा ऐ।” डाक्टर शैलेश होरें अग्गें आक्खेआ ऐ जे स्टार्टअप लेई जाने शा पैहलें मुक्ख पंज गल्लें गी ध्यान च रक्खेआ जाना चाहिदा.

H2O मंत्र दा उद्देश्य

डॉ. शैलेश दे अनुसार, “स्टार्टअप इंडिया, गवर्नमेंट ई मार्केटिंग प्लेटफॉर्म, स्किल इंडिया ते मेक इन इंडिया प्रधानमंत्री आस्सेआ शुरू कीती गेई गेम चेंजिंग स्कीम ऐ.. ऐह् योजनाएँ न केवल नौकरी दे अवसर पैदा करगी बल्कि सामाजिक उद्यमिता च युवाअें दे योगदान गी बढ़ागी.. स्टार्ट-अप केवल मौद्रिक नीतियें दे लेई स्थापित नेई कीत्ता जाई सकदा ऐ ऐह् सामाजिक उद्यमिता उप्पर बी केंद्रित होना चाहिदा ऐ..”

डॉ. शैलेश, आईटी खड़गपुर दे पूर्व छात्र ऐ ते बाद च उन्होंने नेशनल यूनिवर्सिटी ऑफ सिंगापुर च पीएचडी कीती.. ऐह् कई जल परियोजनाअें दे लेई दुनिया बर च सलाहकार ऐ ते कई जल परियोजनाअें दे कन्ने सिंगापुर सरकार दे कन्ने मिलीए कम्म करा’रदे ऐ.. डॉ. शैलेश दा मनना ऐ कि किसी बी स्टार्ट-अप दे लेई निर्णय लेने थमां पैह्ले उद्देश्य ते विचार स्पष्ट होने चाहिदी ऐ ते जिसलै ओह् स्टार्ट-अप देश दे पक्ष च हो, ते निश्चित रूप थमां इसदा इक्क उज्ज्वल भविष्य होग.. इक्क बार उद्यमी विचारें थमां स्पष्ट होई जंदा ऐ ते उद्देश्य संबंधी चुनौतियें गी हल कीता जाई सकदा ऐ. इक्क उद्यमी गी चुनौती मिली सकदी ऐ:

डॉ. शैलेश सिंगापुर दी विशेषज्ञता ते तकनीक थमां लैस एैं जेड़ा भारतीय पानी थमां संबंधित स्टार्टअप्स दे कन्ने उपलब्ध नेई ऐ.. इक्क वैज्ञानिक होने दे नाते डॉ शैलेश चुनौतियें गी हल करने दे लेई नमीं तकनीकें गी पेश करी सकदे ऐ.. इनें कारकें उनेंगी खास तौर उप्पर सरकारी क्षेत्रें च ग्राहकें दा भरोसा हासल करने च मदद कीती. जाहिर सी कि कम्म मिलना उसदे वास्ते कोई बड्डा कम्म नहीं.

जिस चीज गी समझने दी जरूरत ऐ ओह् ऐह् ऐ कि अगर उद्देश्य स्पष्ट ऐ ते पैसा अपने आप आई जंदा ऐ.. जिसलै समान विचार आह्ले लोग इक्क कन्ने औंङन ते उद्देश्य बड़ा होई जाग.

बड़े पैमाने उप्पर सरकारी परियोजनाअें दे लेई फंडिंग अनिवार्य ऐ.. स्टार्टअप दे उद्देश्यें च भविष्य दी संभावनाअें गी खोजने दे लेई निवेशक केवल पैसे दा निवेश करङन.. डॉ. शैलेश दे निवेशकें दा मानना हा कि उनदी नीतियों थमां लंबे समें च अच्छे परिणाम मिलङन.. एह् गै कारण ऐ जे स्टार्टअप इंडिया ते जेएम डाक्टर शैलेश हुंदे स्टार्टअप अपडेट ट्विटर ते फेसबुक पर शेयर करदे न. मीडिया भारत च जल परियोजनाअें दे बारे च डॉ. शैलेश दी राय उप्पर बी विचार करदा ऐ.. इस तरह उद्यमी दे कम्म गी बिना निवेश दे मान्यता ते प्रोत्साहन मिलदा ऐ.

ग्राउंड कम्म करदे ऐ ते इक्क स्पष्ट रोड मैप बनांदे ऐ

H2O मंत्र स्टार्ट-अप इंडिया दी घोषणा दे तुरंत बाद अस्तित्व च आया.. डॉ. शैलेश ने स्टार्टअप इंडिया ते भारत च संभावित व्यावसायिक जटिलताअें दे बारे च जानकारी एकत्र कीती.. डॉ. शैलेश खर्कवाल ते प्रो हाउ योंग (निदेशक, एनयूएस पर्यावरण अनुसंधान संस्थान, नेशनल यूनिवर्सिटी ऑफ सिंगापुर) ने भारतीय स्टार्ट-अप व्यवसाय च चुनौतियें गी दूर करने दे लेई इक्क स्पष्ट रोड मैप तैयार कीता.

भारतीय ते सिंगापुर स्टार्ट-अप संस्कृति च बहुत अंतर ऐ.. सिंगापुर स्टार्ट-अप ते नवाचारें दे लेई इक्क स्थापित देश ऐ.. इत्थै तक्कर गे सिंगापुर ने नवाचार सूचकांक च महाशक्ति अमेरिका गी पछाड़ दित्ता .. जिसलै सिंगापुर दे वैज्ञानिकें ने स्टार्ट-अप नवाचार दे कन्ने भारत च कम्म करने दा फैसला कीत्ता, ते ओह् कई व्यावसायिक जटिलताअें च आई गे ते भारतीय विशेषज्ञें थमां मदद लेई.

डॉ. शैलेश दे कोल हमेशा रिसर्च करने दी सब्नै बड़ी ताकत ऐ.. उन्होंने कंपनी शुरू करने थमां पैह्ले लूप होल ते सुविधाअें पर शोध ते अध्ययन कीता.. इस शोध दे बाद डॉ शैलेश ने गवर्नमेंट ई मार्केटिंग प्लेटफॉर्म उप्पर पंजीकरण कीता ते जीईएम ने H2O मंत्र दे लेई नमें द्वार खोले.

ग्राउंडवर्क दी कमी दे कारण कई स्टार्ट-अप सिंक करदे ऐ.. सपने दिक्खना ते प्रेरक कहानियां कंपनी शुरू करने दे लेई पर्याप्त नेई ऐ.. किसी क्षेत्र च उत्पाद नवाचार या विशेषज्ञता पर्याप्त नेई ऐ.. इक्क स्टार्ट-अप गी व्यवसाय दे हर पहलू दे बारे च जागरूकता दी आवश्यकता ऐ.. पूरा रोड मैप स्पष्ट होना चाहिदा ऐ.. हमेशा विशेषज्ञ दी सलाह लों.. डॉ. शैलेश खर्कवाल दे केस स्टडी च गलाया गेआ ऐ कि किसी बी डिग्री या कोर्स गी पढ़ने दी तुलना च पढ़ना, शोध ते समझ व्यवसाय अधिक महत्वपूर्ण ऐ.

उद्यमियें दे लेई उंदी सलाह: