अद्यत्वे स्वस्य उद्यमस्थापना अतीव कठिनकार्यं जातमस्ति. मुख्यतया, आईआईटी खडगपुरे, यत्र सर्वे छात्रसमूहाः उत्तर्णे सति अधिकाधिकाः जनाः उत्कूर्दनं क्रतुं सज्जाः भवन्ति. अतः परिसरस्थेभ्यः, परिसरात् बहिः विद्यमानेभ्यः इच्छुक-उद्यमिभ्यः प्रेरणां दातुं वयं खडगपुरस्य जनेन सह चर्चां कर्तुं निर्णयं कृतवन्तः, येन एक मिलियन डॉलक स्टार्ट-अप कृतमस्ति. वयं Betaglide इत्यस्य सहसंस्थापकस्य अमृतान्शु आनन्दस्य अतिरिक्तं अन्यस्य विषये न वदामः, यत् एकं शक्तिशाली, विश्वसनीयं, उपयोगाय सुलभं च साधनं यत् मोबाईल-अनुप्रयोग-विकासकानाम्, परीक्षकाणां च सहायतां करोति यत् ते वास्तविक-उपकरणानाम्, वास्तविक-परीक्षकाणां/उपयोक्तृणां च उपयोगेन मेघ-उपरि स्वस्य एप्-परीक्षणं कुर्वन्ति |. अस्माकं सौभाग्येन अमृतान्शुः गतदिनानि यावत् परिसरे आसीत्, अस्मिन् निष्कपट-चैट्-मध्ये सः अस्माभिः सह अस्याः कम्पनीयाः आधारात् एव निर्माणस्य स्वस्य गाथां साझां करोति |.

प्रश्नः: भवान् IIT सदृशेषु स्थानेषु उद्यमिना भवितुं किं प्रेरयति, यत्र वर्तमानप्रवृत्तिः उच्च-गुणवत्तायाः आजीविकासु अवशोषिता जायमाना अस्ति?
उत्तरम्: अहं सर्वा उद्यमिना भवितुम् इच्छामि स्म, आईआईटी मध्ये मम महत्त्वाकाङ्क्षाभ्यः बलं प्राप्तम्. अहम् एकस्मिन् दीक्षान्तसमारोहे कैश्चित् उद्यमिभिः पूर्वछात्रैः सह अमिलम्, तेभ्यः च प्रभावितः जातः. मया उद्यमिना भवितुं सङ्कल्पः कृतः. परन्तु मम योजना एतस्मात् तथ्यात् लघ्वी कृता आसीत् यत्, आरम्भविषये मम पार्श्वे पर्याप्ताः विचाराः न आसन्. अतः अहं IIT खडगपुरस्य उद्यमिता-प्रकोष्ठे अन्तर्भूतः अभवम्, अन्यसदस्येभ्यश्च अत्यधिकं मार्गदर्शनं प्राप्तवान्.

प्रश्नः: बेताग्लाइड इत्यस्य उत्पत्तेः वर्णनं करोतु.
उत्तरः: IIT मध्ये मम प्रथमेषु 2 वर्षेषु, अहं घटनानां, नवाचाराां च प्रबन्धने विफलः जातः, परन्तु तत् अतीव निरर्थकं नासीत्. तृतीये वर्षे सर्वेषाम् अनुप्रयोग-विधिकाराणां विडम्बनायाः उपरि मम ध्यानं गतं यत्, तेषाम् अनुप्रयोगाणां वास्तविकविश्वे परीक्षणं न भवति. अनेन 'क्राउडबीन्स' इत्यस्य आरम्भः कृतः, यत्र अस्माकं परिसरेषु परीक्षकाणां समुच्चयः आसीत्, दोषाणां, अन्यप्रदर्शनविषयाणां च कृते अनुप्रयोगस्य परीक्षणं कृतम्. एतस्यानन्तरं, वयं स्वस्य प्रतिस्पन्दम् अनुप्रयोगस्य विधिकारेभ्यः प्रेषयिष्यामः.

परन्तु अल्पकालोत्तरम् अस्माभिः अनुभूतं यत्, एषा प्रक्रिया अत्यधिक-अव्यवसायिकी आसीत्, अतः मम सह-संस्थापकः अंशुल शिंगल, अहं च जलद-आधारितस्य अनुप्रयोग-परीक्षण-मञ्चस्य विकासम् अकुरुताम् - यस्य नाम बेतागलाइड इति अस्ति, एतस्य यूएसपी-उपकरणं विखंडनम् अस्ति. वयं TATA FirstDot.in इति स्टार्टअप स्पर्धायां प्रविष्टवन्तः, Top 20 मध्ये वयं शॉर्टलिस्ट् अभवम. अत्र वयं योजनया सह अग्रे गन्तुं विश्वासं प्राप्तवन्तः. ततः अस्माभिः MIT GSL (वैश्विक-स्टार्ट-अप-प्रयोगशाला) मध्ये स्पर्धा कृता, तत्र विजयश्च प्राप्तः. एतत् प्लवनस्य, सीमानां च अस्माकं विश्वासं वर्धितवत्. NASSCOM 10000, Little iLabs इत्यत्र केभ्यश्चन निवेशकेभ्यः अस्माकं विचाराः रुचिताः, वयञ्च अस्माकं स्टार्ट-अप मध्ये पूर्णसमयं कार्यं कर्तुं T-Labs द्वारा बेङ्गळुरु-महानगरं प्रति आहुताः. पश्चात् तस्मिन्नेव वर्षे Rice Business Plan Competition मध्ये अस्माभिः Mercury Tech Fund Investment इति 1 मिलियन USD मूल्यस्य पुरस्कारः विजितः.

प्रश्नः: वयं सर्वे जानीमः यत्, आरम्भः सरलः न भवति इति. भवतः एतस्यां प्रेरकयात्रायां भवता सम्मुखं काः बाधाः समुत्पन्नाः?
उत्तरम्: योग्यं, मम मते IIT सदृशे स्थाने सर्वदा प्रदर्शनं कर्तुं भवत्सु भारः भवति. यदा अहं प्रप्रथमम् अन्तः अपतं, तदा मम उपरि संस्थागतः भारः, बाध्यता च आसीत्. एवञ्च यदा टी-लैब्स इति मां बेङ्गलुरु-महानगरम् आह्वयत्, तदा अहं दीर्घसमयं यावत् दुविधायाम् आसं, यतः न जानामि स्म यत्, खडगपुरस्य पुरातनं जीवनं प्रत्यागन्तुं न शक्नोमि इति. अहम् आजीविकादानस्य संयोजकः आसम्, अहं मम पुनराम्भेण सह परामर्शदात्रीषु संस्थाषु उत वित्तीयसंस्थासु अतीव उत्कृष्टाम् आजीविकां प्राप्तुं योग्यः आसम्. अल्पकालाय अहमपि विरोधस्य स्थितौ आसम्, परन्तु मम पितरौ एतस्मिन् सन्दर्भे सकारात्कौ आस्ताम्. आरम्भिकचरणेषु, अन्या विशालसमस्या अल्पधनस्य आसीत्, किञ्चित् हतोत्साहितः अनुभवामि स्म च. भारते विद्यार्थिनः स्टार्टअप इत्येतत् प्रति दृष्टिकोणः सर्वदा कृपालुः विद्यते. निवेशकाः अनुभवन्ति यत्, विद्यार्थिनः किमपि स्टार्टअप इति केवलं तस्य महाविद्यालयस्य कार्यकालाय एव भविष्यति, अतः ते तस्मिन् निवेशाय सङ्कोचम् अनुभवन्ति. एतदेव वयं स्वस्य उद्यमेन सह परिवर्तयितुं प्रयासं कुर्मः. एका अधिका मन्दता आगता, यदा अस्माकं प्रतियोगी तस्योत्पादस्य एव प्रकाशनम् अकुर्वन्, यस्मिन् वयं 5 मासेभ्यः कार्यं कुर्वाणाः आस्म. सहसा वयम् एकस्य रिक्तस्थानस्य सम्मुखम् आगताः, पूर्णतया निराशाः च जाताः. परन्तु अस्माकं पार्श्वे अग्रे गन्तुम् अटलता, दृढसङ्कल्पश्च आसीत्.                                                               

प्रश्नः: उद्यमिनां जीवने एषः दिवसः कीदृशः भवति?
उत्तरम्: स्टार्ट-अप मध्ये कार्यकरणसमये कार्येण सह अतीव आनन्दः अपि प्राप्यते. 9 तः 5 वृत्तेः विरुद्धम् अस्माकं पार्श्वे कार्यं कर्तुं, नवाचारं कर्तुं च अत्यधिकमात्रायां स्वतन्त्रता अस्ति. कदाचित् अहं कार्यलयं मध्याह्ने 4 वादने गच्छामि, प्रातः 3 वादनं यावत् वयं कार्यं कुर्मः. अस्माकं कृते सप्ताहान्तः उत सप्ताहदिनानि न सन्ति, सर्वाणि दिनानि अस्मभ्यं समानानि भवन्ति. यद्यपि अस्माकं कर्मचारिणां वर्धमानेन परिवारेण सह अस्माभिः स्वमिन् अत्यधिकम् अनुशासनं स्थापितम् अस्ति, तदेव अस्माकं कार्ये दृश्यते च. स्टार्ट-अप मध्ये कार्यं कर्तुम् अन्यावश्यकः पक्षः यात्रायाः राशिः अस्ति. एकस्मिन् दिने अहं व्यायसायार्थं बेङ्गळुरु-नगरे भवामि, द्वितीये च दिने गोवाराज्ये सूर्यकिरणे स्नानं करोमि. परन्तु सर्वदा अहं यत्र कुत्रापि गच्छामि, मम मनः लक्ष्ये निर्धारितं, तेषां प्राप्तिः कथं शक्यते इत्यत्र च निश्चितं भवति. उद्यमी भवितुं सर्वाधिकं सन्तोषजनकं वस्तु धनं न भवति, तस्य तथ्यं यत् भवतः कम्पनी कार्याणि मूल्यं च सृजति.

प्रश्नः- IIT अनुभवेन भवतः स्टार्टअप-कार्य्ये कथं सहायता कृता?
अ: मम स्टार्टअप-कार्य्ये IIT Kharagpur इत्यस्य सदैव महत्त्वपूर्णा भूमिका अस्ति तथा च एषा समग्रयात्रा मम कृते सर्वोपरि महत्त्वपूर्णा अभवत्. अहं निर्देशकं डॉ. पी.पी. चक्रवर्ती प्राध्यापकाः च ये कदापि मम किमपि प्रकारेण साहाय्यं न कृतवन्तः. ते मम स्वप्नानां अनुसरणं कर्तुं महाविद्यालयं त्यक्तुं अनुमतिं दत्तवन्तः. अपि च, अन्यत् धन्यवादपत्रं IIT पूर्वविद्यार्थीजालस्य कृते गच्छति, येन मम अपेक्षायाः परं, मार्गदर्शनस्य, संजालस्य, वित्तपोषणस्य च दृष्ट्या मम साहाय्यं कृतम्.  उद्यमिता कोष्ठकः मम अनेकानाम् समानविचारधारिणां जनानां सम्पर्कं कर्तुं साहाय्यं कृतवान् येन मम विचारः वर्धितः यत् अहं तस्य पूर्णरूपेण विकासं करोमि. अस्माकं उपक्रमस्य अनन्तरं IIT Kharagpur इत्यनेन क्रेडिट् प्रणाली आरब्धा, यत्र छात्राः सार्ध३ वर्षेषु स्वपाठ्यक्रमं समाप्तुं शक्नुवन्ति. अस्मिन् विषये अस्माकं भूमिका आसीत् इति दृष्ट्वा साधु भवति.

प्रश्नः- भवान् अमेरिकादेशं गत्वा तत्र स्टार्टअपसंस्कृतिं दृष्टवान्. अत्र स्टार्टअप-इकोसिस्टम इति एतद् भिन्नम् कथम् ?
उत्तरम्: USA स्टार्ट-अप-संस्कृतौ सर्वाधिकः अग्रे अस्ति। मुख्यतया टेक-स्टार्ट-अप्स मध्ये, यत्र अत्यधिका प्रतिस्पर्धा, नवीनता च अस्ति. सिलिकोन-वेलि मध्ये किमपि वैश्विकम् उत्पादनं स्यात्. वास्तव्येन अमेरिका-मध्ये या कापि प्रौद्योगिकी प्रकाशिता भवति, सा त्रिषु मासेषु भारतं प्राप्नोति, यतः तत्र सर्वे अत्याधुनिक-प्रौद्योगिक्याः एव उपयोगं कुर्वन्ति. तदतिरिक्ततया, अमेरिका-देशे अधिकः लाभः अस्ति यत्, तत्र धन-एकत्रणम् अतीव सरलम् अस्ति, यतः सामान्यतया अमेरिकी-निवेशकाः कार्यानुभवं, राजस्वसृजनं, रिटर्न इत्यादिनाम् अन्यकारकाणां चिन्तनम् अकृत्वा भवतः विचारे अवधानं यच्छन्ति.

प्रश्नः: इतः द्वयोः, त्रयणां च वर्षाणां पश्चात् भवान् Betaglide इत्येतत् कुत्र पश्यति?
उत्तरम्: वयम् अमेरिकादेशस्य, भारतस्य च प्रमुखापणेषु क्रीडामः. समीपस्थे भविष्ये, वयं युरोप-खण्डे, दक्षिणपूर्वीय-जम्बूद्वीपे च विस्तारं करिष्यामः. अपि च, वयं प्रायः २०,००० एप् विकासकानां कृते प्राप्तुं साध्यं लक्ष्यं स्वयमेव निर्धारितवन्तः. दीर्घकालीन लक्ष्यस्य विषये वयं परिधानं, वाहनम्, दूरदर्शनं च फलतः अन्तर्जालस्य (IoT) इति दृष्ट्या अस्माकं क्षेत्रस्य विस्तारं कर्तुम् इच्छामः.

उत्तरम्: अस्माकं पाठकेभ्यः भवतः कोऽपि सन्देशः अस्ति?
उत्तरम्: यदि भवान् एतत् रोमाञ्चकं पश्यति, तर्हि स्टार्ट-अप मा करोतु. एतत् कर्गदे अतीव सरलं प्रतीयते, परन्तु मम विश्वासं करोति यत्, तादृशः समयः अपि सम्मुखः उपस्थास्यति, येन सर्वं त्याक्त्वा भवान् पूर्वतनं नियमितं जीवनं प्रतिगन्तुम् इच्छां करिष्यति इति।. अतः, एतत् तदैव करोतु यदा भवतः पार्श्वे संस्थायाः सञ्चालनाय कुशाग्रबुद्धिः, क्षमता च स्यात्, यदि भवान् भवति, तर्हि पुनः उत्थातुं दृढसङ्कल्प, स्वस्य स्वप्नानां पूर्त्यै पूर्णः आत्मविश्वासः च स्यात्.