करांचे प्रकार

कर प्रत्यक्ष आनी अप्रत्यक्ष कर अशे दोन वेगवेगळे प्रकारचे आसतात. हे कर चालीक लावपाचे पद्दतींत फरक येता. कांय तुमी थेट फारीक करतात, जशे की भंयकर येणावळ कर, संपत्ती कर, कॉर्पोरेट कर आदी जाल्यार कांय अप्रत्यक्ष कर, जशे की मोल वर्धित कर, सेवा कर, विक्री कर आदी.

1 प्रत्यक्ष कर

2 अप्रत्यक्ष करां

पूण, ह्या दोन परंपरीक करां भायरय आसात हेर कर जे केंद्र सरकारान एका विशिश्ट अजेंडेची सेवा करपा खातीर चालीक लायल्यात. ‘हेर कर’ प्रत्यक्ष आनी अप्रत्यक्ष अशा दोनूय करांचेर लायतात जशे की हालींच सुरू केल्लो स्वच्छ भारत सेस कर, कृशी कल्याण सेस कर, आनी मुळाव्या साधनसुविधा सेस कर आनी हेर.

1 थेट कर

प्रत्यक्ष कर, आदीं सांगिल्ले प्रमाण, तुमी थेट फारीक केल्ले कर. हे कर थेट घटक वा व्यक्तीचेर लायतात आनी ते हेर कोणाचेर हस्तांतरीत करूंक मेळनात. ह्या प्रत्यक्ष करांचेर नदर मारपी एक संस्था म्हळ्यार केंद्रीय प्रत्यक्ष कर मंडळ (सीबीडीटी) जो महसूल खात्याचो एक भाग आसा. ताका ताच्या कर्तव्यांत आदार करपाखातीर प्रत्यक्ष कराच्या वेगवेगळ्या आंगांचेर नियंत्रण दवरपी वेगवेगळ्या कायद्यांचो आदार मेळटा.

असले कांय कायदें:

· आयकर कायदो:

हाका 1961 चे IT कायदो लेगीत म्हणटात आनी नेम बसयता जे भारतात आयकर शासीत करता. येणावळ, जाचेर हो कायदो कर लायता, ते एक वेवसाय, एक घर वा संपत्तीची मालकी, गुंतवणूक आनी पगारांतल्यान मेळिल्लो लाव आनी हेर खंयचेंय स्रोतांतल्यान आसूं येता.. हो कायदो एक निश्चीत ठेवाचेर वा एक आयुर्विमो प्रमियमाचेर कितलो कर फायदो आसतलो ते परिभाशीत करता. तो कायदो तुमचें येणावळींतले तुमीं कितले गुंतवणूकी वरवीं बचत करूंक शकतात आनी तुमचें आयकराचे स्लॅब कितले आसतले ते थारायता.

· संपत्ती कर कायदो:

संपत्ती कर कायदो 1951 वर्सा चालीक लायिल्लो आनी तो व्यक्ती, कंपनी वा हिंदू एकीकृत कुटुंबाच्या निव्वळ संपत्तीकडेन संबंदीत करांक जापसालदार आसा. संपत्ती कराची सगळ्यांत सोपी गणना अशी आशिल्ली की निव्वळ संपत्ती 100 रुपया परस चड आसल्यार. 30 लाख, मागीर 1% रक्कमे परस चड. कर म्हूण 30 लाख रुपया दिवपाचे आशिल्ले. 2015 वर्सा जाहीर केल्ल्या अर्थसंकल्पांत तो रद्द केलो.ते उपरांत ताचे सुवातेर 100 रुपया परस चड कमाई करपी व्यक्तींचेर 12% अधिभार घेतला. वर्साक 1 कोटी रुपया मेळटात. तशेंच 100 रुपया परस चड येणावळ आशिल्ल्या कंपनींक लागू जाता. वर्साक 10 कोटी रुपया मेळटात. नव्या मार्गदर्शक तत्वांनी सरकार संपत्ती करांतल्यान एकठांय करपाची रक्कम विरुद्ध करांत वसूल करपाची रक्कम सामकीच वाडयली.

· जीift कर कायदो:

भेटवस्तू कर कायदो 1958 वर्सा अस्तित्वांत आयलो ते, जर एका मनशाक भेट म्हूण भेटवस्तू, मोनेटरी वा मोलादीक वस्तू मेळटात, तर तसले भेटवस्तूचेर कर फारींक करूंक जाय अशें नमूद करता. तसले भेटवस्तूचेर कर 30% दवरिल्ले पूण ते 1998 वर्सा रद्द केले. सुरवेक जर एक भेटवस्त दिल्ली, आनी ती संपत्ती, शिंगार, शेयर आसत, तर ते कर आकारपी आसताले. नवें नेमा प्रमाण घराब्याचें वांगडी जशें भाव, भयण, पालक, घोव/बायल, आंट आनी अंकलान दिल्ले भेट वस्तूचेर कर आकारणी ना. तुमकां थळावें अधिकारणीन दिल्ल्यो भेटवस्ती लेगीत हे करात आस्पावनात. कर कशें भरचें पडटा ते म्हळ्यार जर एकटो, भायर घातिल्ले एंटिटी परस दुसरो, जर तुमकां रु. 50,000 मोला परस अदीक मोलाचें कितेंय भेटवस्तू दिता, तर पुराय भेटवस्तू रकम कर आकारणी योग्य आसता.

· खर्च कर कायदो:

हो 1987 वर्सा प्रत्यक्षांत आयिल्लो एक कायदो जे तुमी, एक वैयक्तीक म्हूण, हॉटेल वा रेस्टोरंटाची सेवा घेतना जाल्ले खर्चाकडेन संबंदीत आसा. ते जम्मू आनी कश्मीर सोडल्यार पुराय भारतभर लागू जाता. ते नमूद करता, हे कायद्या खालां निश्चीत खर्च फारीक करचें पडटा जर ते रु. 3 परस अदीक आसत, एक हॉटेल आनी एका रेस्टोरंटांत जाल्ले खर्चाचे प्रकरणांत 000.

· व्याज कर कायदो:

1974 चो व्याज कर कायदो एक निश्चीत विशिश्ट परिस्थितींत जोडिल्ले व्याजाचेर फारीक करचें आशिल्ले कराकडेन संंबंदीत आसा. कायद्याचे निमणें तरतुदींत मार्च 2000 उपरांत जोडिल्ले जोडिल्ले व्याजाचेर हो कायदो लागू जायना अशें नमूद केलां.

प्रत्यक्ष कराचे सगळें वेगवेगळें प्रकारा खातीर सकयल कांय उदारणां दिल्यात:

थेट करांचीं उदारणां

हे तुमी फारीक करतात प्रत्यक्ष कर आसात

a) आयकर:

हे सगल्यांत चड जाणा जाल्ले आनी सगल्यांत उणें समजूवपी कर. ते कर एका वित्तीय वर्सांत तुमच्या जोडीचेर लायतात. आयकराचे खुबशें पैलू आसतात, जशें कर स्लॅब, कर योग्य येणावळ, टॅक्स डिडक्शन एट सोर्स (TDS), रिडक्शन ऑफ टॅक्सेबल इनकम, हेर. कर दोनूय व्यग्तीगत आनी कंपन्यांक लागू जाता. व्यक्ती खातीर, तांणी फारीक करूंक जाय आशिल्ले कर ते खंयचे कर ब्रॅकेटींत बसतात ताचेर आदारीत आसता. हे ब्रॅकेट वा स्लॅब थरोवप्यांचे वर्सूकी येणावळीचे आदाराचेर फारीक करूंक जाय आशिल्ले कर थारायता आनी उच्च येणावळ गटां खातीर कांय कर ना ते 30% मेरेन व्याप्ती आसता.

सरकारान व्यक्तींचे वेगवेगळें गटा खातीर वेगवेगळे कर स्लॅब थारायल्यात, जशें सामान्य करदातो, वरिश्ट (60 ते 80 मजगतीची पिराय आशिल्ले लोक, आनी भोव वरिश्ट नागरीक (80 परस चड पिरायेचे लोक).

b) भांडवल फायदो कर:

हे कर जेन्ना तुमचें कडेन खुबशीं रकम फावो जातली तेन्ना फारीक करचीं पडटली. ती एक गुंतवणूक वा एका मालमत्तेचे विक्रीतल्यान आसूं येता. ते समान्यपणान दोन प्रकाराचे आसता, 36 म्हयन्या परस उणें काळा खातीर आशिल्ले गुंतवणूकीतल्यान अल्प काळ भांडवल फायदो आनी 36 म्हयन्या परस चड काळा खातीर आशिल्ले गुंतवणूकीतल्यान लांब काळ भांडवल फायदो. प्रत्येका खातीर लागून जावपी कर हे लेगीत वेगळें कारण अल्प काळ फायद्याचेर कर तुमीं खंयचे येणावळ ब्रॅकेटी खालां येतात ताचेर आदारीत आसता आनी व्हड काळ फायद्याचेर कर 20%. हे कराची ओडलायणी गजाल म्हळ्यार फायदो सदांच पयश्याचेंच रुपांत आसूंक जाय अशें ना. ते वर्गांत अदलाबदली लेगीत आसूंक शकता जातूंत अदलाबदलचे केस मोल कर आकारणी खातीर विचारात घेतले.

c) सेक्युरीटीज उलाढाल कर:

शेअर बाजारांत योग्य रितीन वेपार करपाक कळ्ळें जाल्यार, आनी सिक्युरिटीजचो वेपार करपाक कळ्ळें जाल्यार तुमी व्हड प्रमाणांत पयशे जोडपाक उबे रावतात हें कसलेंच गुपीत ना. हाकाय उत्पन्नाचो स्त्रोत पूण ताचो स्वताचो कर आसता जाका सिक्युरिटीज ट्रांझॅक्शन टॅक्स अशें म्हण्टात . हो कर कसो लायतात तो कर शेअराच्या दरांत जोडून. हाचो अर्थ दर खेपे तुमी शेअर विकतें घेतात वा विकतात तेन्ना तुमी हो कर भरतात. भारतीय स्टॉक एक्सचेंजांत वेपार करपी सगळ्या सिक्युरिटीजांचेर हो कर जोडिल्लो आसता.

d) पर्क्युसायट कर:

परक्विझिट हे सगळे परकीय वा विशेषाधिकार जे नियोक्ते कर्मचाऱ्यांक दिवंक शकतात. ह्या विशेषाधिकारांत कंपनीन दिल्लें घर वा तुमच्या वापरा खातीर गाडी, कंपनीन तुमकां दिल्लें आसूं येता. हे परकीय फकत गाडयो आनी घरां सारकिल्या व्हडल्या भरपाये मेरेन मर्यादीत नात, तातूंत इंधन वा फोन बिलां खातीर भरपाय सारकिल्ल्यो गजाली लेगीत आसूं येतात. हो कर कसो घेतात तें म्हणल्यार तो परक कंपनीन कसो मेळयला वा कर्मचाऱ्यान कसो वापरला तें सोदून काडून. गाडयांच्या बाबतींत कंपनीन दिल्लें आनी वैयक्तीक आनी अधिकृत दोनूय उद्देशां खातीर वापरिल्ली गाडी कर पात्र थारता जाल्यार फकत अधिकृत उद्देशां खातीर वापरिल्ली गाडी कर पात्र थारना अशें आसूं येता.

e) कॉर्पोरेट कर:

कंपनींनी मेळिल्ले येणावळींतल्यान मेळपी येणावळ कर म्हळ्यार कॉर्पोरेट कर. हो कर कंपनीक कितलो कर भरचो पडटलो तें थारायपी स्वताचो स्लॅबय येता. देखीक एक देशी कंपनी, जाची येणावळ 1000 रुपया परस उणी आसा. वर्साक 1 कोटी, हो कर भरचो पडचो ना पूण 1 कोटी रुपया परस चड येणावळ आशिल्लो कर भरचो पडटलो. वर्साक 1 कोटी रुपया हो कर भरचो पडटलो. ताका अधिभार अशेंय म्हण्टात आनी वेगवेगळ्या महसूल कंसांक तो वेगळो आसता. आंतरराष्ट्रीय कंपनीं खातीरय हें वेगळें आसता जंय कंपनीची येणावळ 100 रुपया परस उणी आसल्यार कॉर्पोरेट कर 41.2% आसूं येता. एक कोटी आनी अशेंच.

कॉर्पोरेट कराचे चार वेगवेगळे प्रकार आसात. ते आसात:

· किमान पर्यायी कर:

किमान पर्यायी कर वा मॅट हो मुळाव्यान येणावळ कर खात्याक कंपनींक उण्यांत उणो कर भरपाक लावपाचो एक मार्ग आसा, जो सध्या 18.5% आसा. येणावळ कर कायद्याचो कलम 115जेए सुरू करून कराचो हो प्रकार लागू जालो. पूण मुळाव्या साधनसुविधा आनी वीज क्षेत्रांत वांटो घेवपी कंपनींक मॅट फारीक करपाक सुट दिल्या.

एक कंपनीन MAT फारीक करतकच, निश्चीत नेमाचें अधीन उपरांतचें पांच वर्साचे काळा वेळार फारीक करूंक जाय आशिल्ले नियमीत कराआड ते पॅमेंट मुखार व्हरता आनी सेट ऑफ (जुळोवप).

· फ्रींज फायदो कर:

फ्रींज बेनिफिट टॅक्स वा एफबीटी हो एक कर आशिल्लो जो एक नियोक्त्यान आपल्या कर्मचाऱ्यांक दिल्ल्या चड करून दर एका फ्रींज बेनिफिटाचेर लागू जातालो. ह्या करांत जायत्या आंगांचो आस्पाव आशिल्लो. तातूंतल्या कांय जाणांचो आस्पाव जाता:

i) प्रवासाचेर मालकांचो खर्च (LTA), नोकर कल्याण, राबितो, आनी मनरिजवण.

ii) मालकान फावो केल्ले खंयचेंय नियमीत कम्यूट वा कम्यूट संबंदीत खर्च.

iii) एक प्रमाणीत निवृत्त निधी खातीर मालकांचे योगदान.

iv) एम्प्लोयर स्टॉक ऑप्शन प्लेन्स (ESOPs).

भारत सरकाराच्या संचालनांत 1 एप्रिल 2005 सावन एफबीटी सुरू जाली.पूण उपरांत 2009 वर्सा तेन्नाचो अर्थमंत्री प्रणब मुखर्जी हांणी 2009 वर्साच्या केंद्रीय अर्थसंकल्पीय अधिवेशनांत हो कर काडून उडयलो.

· डिवायडंट डिस्ट्रीब्युशन कर:

2007 वर्साचें केंद्रीय अर्थसंकल्प सोंपतकच लाभांश वितरण कर सुरू जालो. मुळांतूच तो कंपनींनी आपल्या गुंतवणुकदारांक दिल्ल्या लाभांशाचेर आदारीत कर. गुंतवणूकदाराक तांच्या गुंतवणुकींतल्यान मेळपी एकूण वा निव्वळ उत्पन्नाचेर हो कर लागू जाता. सध्या डीडीटी दर 15% आसा.

· बँकींग नकद उलाढाल कर:

बँकींग नकद उलाढाल कर हे कराचें आनीक एक प्रकार जे भारत सरकारान रद्द केल्या. हे तरेचे कर आकारणी 2005-2009 सावन FM प्रणब मुखर्जी हांणी कर अमान्य करसर प्रचलनांत आसले. हे कर सुचयताले, दरेक बँक उलाढाल (डेबीट वा क्रॅडीट) 0.1% चे एका दरान कर आकारतले.

2 अप्रत्यक्ष कर:

व्याख्येप्रमाण अप्रत्यक्ष कर म्हळ्यार वस्तूंचेर वा सेवांचेर लावपी कर. ते थेट करापरस वेगळे आसतात कारण ते थेट सरकाराक दिवपी मनशाचेर लावनात, ताचे बदला ते उत्पादनांचेर लायतात आनी ते मध्यस्थ, उत्पादन विकपी मनशान एकठांय करतात. अप्रत्यक्ष कराचीं चडशीं उदाहरणां अप्रत्यक्ष कर अशीं आसूं येतात वॅट (मूल्य वर्धित कर), आयात केल्ल्या वस्तूंचेर कर, विक्री कर आदी. हे कर सेवा वा उत्पादनाच्या दरांत जोडून घेतात जाका लागून उत्पादनाचो खर्च वाडपाची प्रवृत्ती आसता.

अप्रत्यक्ष करांची उदारणां:

तुमी फारीक करतात ते कांय सामान्य अप्रत्यक्ष कर हे आसात.

अ) विक्री कर:

नांवा प्रमाण विक्री कर म्हळ्यार उत्पादनाच्या विक्रीचेर लावपी कर. हें उत्पादन भारतांत तयार केल्लें वा आयात केल्लें आसूं येता आनी दिल्ल्या सेवांचो लेगीत आस्पाव करूंक शकता. हो कर उत्पादन विक्रेत्याचेर लायतात आनी उपरांत तो उत्पादनाच्या दरांत विक्री कर जोडून सांगिल्लें उत्पादन विकतें घेवपी मनशाचेर हस्तांतरीत करता. ह्या कराची मर्यादा म्हळ्यार तो फकत एका विशिश्ट उत्पादनाक वसूल करूं येता, म्हळ्यार उत्पादन दुसरे खेपे विकल्यार ताचेर विक्री कर लागू करपाक मेळना.

मुळांतूच देशांतलीं सगळीं राज्यां आपलो विक्री कर कायदो पाळटात आनी स्वताक देशी टक्केवारी घेतात. हाचे भायर कांय राज्यां उलाढाली कर, खरेदी कर, कामां वेव्हार कर आनी हेर अतिरिक्त शुल्कूय घेतात. विक्री कर हो वेगवेगळे राज्य सरकारां खातीर एक व्हड येणावळ मेळोवपी अशेंय हाकाच लागून. तशेंच हो कर केंद्रीय आनी राज्य ह्या दोनूय कायद्यांखाला घेतात.

ब) सेवा कर:

भारतात विकिल्ले वस्तूचेर विक्री कर लायतात, आनी भारतात फावो केल्ले सेवेचेर लेगीत सेवा कर लायतात. 2015 बजेटाचे भाशणांत, सेवा कर 12.36% सावन वाडोवन 14% करतले अशें जाहीर केल्ले. ते म्हालाचेर लागू जायना पूण सेवा फावो करपी कंपन्यांक लागू जाता आनी ते सेवा कशी फवो करतात ताचेर आदारीत दरेका म्हयन्यान वा दरेक त्रिमासीकान एकठांय करतात. जर संस्था एक वयक्तीक सेवा फावो करपी आसत तर सेवा कर गिरायकान बील फारीक केले उपरांतूच फारीक जाता, तरीय लेगीत कंपन्यां खातीर सेवा कर इन्वॉयस तयार केल्ले खाणीकूच फारीक करचें आसता, गिरायक बील फारीक करता वा ना ताचो कांयच संबंद ना.

एक म्हत्वाची गजाल लक्षांत दवरची म्हणल्यार रेस्टॉरंटांतली सेवा ही जेवण, वेटर आनी स्वताच्या जाग्याचो मेळ आशिल्ल्यान सेवा कराक पात्रताय कितें तें पिन पॉयंट करप कठीण. खंयचीय अस्पश्टताय पयस करपा खातीर हे संबंदी रेस्टॉरंटांनी सेवा कर फकत वट्ट बिलाच्या 40%चेर लावपाची घोशणा केल्या.

•  GST - वस्तू आनी सेवा कर:

सुमार 25 वर्सां आदीं बाजारपेठ उक्ती जावपाक लागल्या उपरांत भारताच्या अप्रत्यक्ष कर संरचनेंत माल आनी सेवा कर (जीएसटी) ही सगळ्यांत व्हडली सुदारणा. जीएसटी हो उपभोगाचेर आदारिल्लो कर आसा, कारण उपभोग जाता थंय तो लागू जाता. पुरवण साखळींतल्या वापराच्या दर एका पांवड्यार मोल जोडिल्ल्या वस्तूंचेर आनी सेवांचेर जीएसटी लायतात. माल आनी सेवा खरेदीचेर दिवपाक जाय आशिल्लो जीएसटी माल आनी सेवांच्या पुरवणेक दिवपाक जाय आशिल्ल्या जीएसटी आड सेट करूं येता, वेपारी लागू आशिल्लो जीएसटी दर दितलो पूण कर पत यंत्रणे वरवीं ताचो परत दावो करूंक शकता.

क) मूल्य वर्धित कर:

शून्य रेटेड आशिल्ल्या वस्तूंचेर (देखीक- अन्न आनी गरजेचीं वखदां) वा निर्याती खाला येवपी वस्तूंचेर व्हॅट, जाका वेपारी कर अशेंय म्हण्टात, लागू जायना. हो कर पुरवण साखळीच्या सगळ्या पांवड्यार, उत्पादक, विक्रेते आनी वितरक ते निमाण्या वापरप्या मेरेन लायतात.

मोल वर्धित कर हो कर राज्य सरकाराच्या विवेका प्रमाण घेतात आनी तो पयलेच खेपे जाहीर करतना सगळ्या राज्यांनी तो चालीक लायलो ना. राज्यांत विकपाक येवपी वेगवेगळ्या वस्तूंचेर हो कर लायतात आनी कराची रक्कम राज्य स्वता थारायता. देखीक गुजरातांत सरकारान सगळ्या वस्तूंचे वेगवेगळे वर्ग केल्ले, तांकां वेळापत्रक अशें म्हण्टात. 3 वेळापत्रकां आसात आनी दरेका वेळापत्रकाची स्वताची वॅट टक्केवारी आसता. अनुसुची 3 खातीर वॅट 1%, अनुसुची 2 खातीर वॅट 5% आनी अशे तरेचे. खंयच्याच वर्गांत वर्गीकरण करूंक नाशिल्ल्या वस्तूंचें वॅट 15% आसता.

डी) कस्टम ड्यूटी & ऑक्ट्रोई:

दुसऱ्या देशांतल्यान आयात करपाची गरज आशिल्ली खंयचीय वस्तू खरेदी करतना ताचेर शुल्क लागू जाता आनी तोच कस्टम शुल्क. जमनीवयल्यान, दर्यावरवीं वा हवेंतल्यान येवपी सगळ्या उत्पादनांक तो लागू जाता. दुसऱ्या देशांतल्यान विकतें घेतिल्लीं उत्पादनां भारतांत हाडल्यार लेगीत ताचेर कस्टम ड्यूटी लावंक मेळटा. देशांत भितर सरपी सगल्या वस्तूंचेर कर आनी फारीकपणाची खात्री करप हो कस्टम ड्यूटीचो हेत आसता. जशें कस्टम ड्यूटी वरवीं हेर देशांखातीर आशिल्ल्या वस्तूंचेर कर लावपाची खात्री जाता, तसोच भारताभितर राज्य शिमो हुंपपी मालाचेर योग्य कर लावपाची खात्री करप हो ऑक्ट्रोय असो जाता. राज्य सरकार वसूल करता आनी कस्टम शुल्काप्रमाणच काम करता.

इ) अबकारी कर:

भारतांत तयार जावपी वा तयार केल्ल्या सगळ्या वस्तूंचेर हो कर लायतात. तो कस्टम ड्यूटीपरस वेगळो आसता कारण तो फकत भारतांत तयार केल्ल्या वस्तूंचेर लागू जाता आनी ताका केंद्रीय मोल वर्धित कर वा सेनव्हॅट अशेंय म्हण्टात. हो कर सरकार माल निर्मात्याकडल्यान वसूल करता. तशेंच ज्या संस्थांनी तयार केल्लो माल मेळटा आनी निर्मात्या कडल्यान स्वता मेरेन माल व्हरपाखातीर लोकांक कामाक लायतात, तांकांय तो एकठांय करूं येता.

केंद्र सरकारान थारायिल्ल्या केंद्रीय अबकारी नेमांत खंयचोय ‘अबकारी माल’ तयार करपी वा तयार करपी, वा असो माल गोदामांत सांठोवपी दरेक व्यक्तीक अशा मालाचेर लागू आशिल्लो शुल्क भरचो पडटलो अशें सुचयलां.ह्या नेमा खाला अबकारी करपाक मेळना माल, जाचेर खंयचोय शुल्क भरचो पडटा, खंयच्याय सुवातेर, जंय ते तयार करतात वा तयार करतात थंयच्यान शुल्क भरले बगर हालचाल करपाक मेळटले.