राहें: डॉ अनु कद्यान, अनन्या कुमार ते राधिका कोहली

एग्रीटेक स्टार्टअप भारत च खेतीबाड़ी प्रथाएं च किस चाल्ली क्रांति आह्नदे न

भारत दी 70% शा मती ग्रामीण आबादी अजें बी अपनी रोजी-रूट्टी लेई खेतीबाड़ी उप्पर निर्भर ऐ, इस करी इस क्षेत्र च नवाचार दी लोड़ हमेशा मती रेही ऐ. इस परिदृश्य च स्टार्टअप इंडिया जनेह् सरकारें दी अगुवाई आह्ली पैह्लकदमियें आसेआ इक पारिस्थितिकी प्रणाली दी तरक्की गी बढ़ावा देने दे जतन कीते गे न जिंदे च एग्रीटेक सेक्टर मुक्ख क्षेत्रें च शामल ऐ. एग्रीटेक इक शब्द ऐ जिसदा इस्तेमाल खेतीबाड़ी तकनीक आस्तै कीता जंदा ऐ, जिस च बक्ख-बक्ख मूल्य श्रृंखलाएं च खेतीबाड़ी ते खेतीबाड़ी च सुधार आस्तै तकनीक दा इस्तेमाल शामल ऐ. इस च परिष्कृत तकनीकें शामल न जेह् ड़ियां तथाकथित ‘चौथी कृषि क्रांति’ गी चलांदे न, जेह् ड़ी उद्योग 4.0 क्रांति कन्नै मिलदी ऐ, जेह् ड़ी इस क्षेत्र दे भविक्ख गी आकार दिंदी ऐ. भारत च एग्रीटेक ने नवाचार ते डिजिटल तकनीकें जि’यां सटीक खेतीबाड़ी, गुणवत्ता प्रबंधन, उत्पादन, सप्लाई-चेन/बाजार लिंकेज, ते डिजिटल ट्रेसएबिलिटी दा इस्तेमाल करदे होई स्टार्टअप कन्नै बधना जारी ऐ. 

एग्रीटेक उद्योग च पिछले त्रौं ब’रें च उल्लेखनीय दस गुणा बद्धोबद्धी दर्ज कीती गेई ऐ, जेह्ड़ी चार मुक्ख कारकें कन्नै प्रेरित ऐ: पूरे भारत च डिजिटल पहुंच च विस्तार, कोविड दे कारण आपूर्ति श्रृंखला च रुकावट, उच्च गुणवत्ता आह्ली पैदावार दी बधदी उपभोक्ता मंग, ते निजी इक्विटी थमां बधदी रुचि ते वेंचर कैपिटल.

फिलहाल, 31 दे अनुसार लगभग 2800[स्टार्टअप इंडिया डाटाबेस ऐएसटी दिसम्बर 2023] एग्रीटेक स्टार्टअप गी स्टार्टअप इंडिया आसेआ मान्यता दित्ती गेई. भारत च इनें एग्रीटेक स्टार्टअपें गी "आशा दी किरण" आक्खेआ गेआ ऐ, जेह् ड़ी नवाचार गी बढ़ावा दिंदी ऐ ते भारत च खेतीबाड़ी परंपरागत तौर उप्पर कीते जाने दे तरीके गी बदलदी ऐ. इत्थें किश ऐसे क्षेत्र न जित्थें एग्रीटेक स्टार्टअप बदलाव करा करदे न.

सटीक खेतीबाड़ी

एग्रीटेक स्टार्टअप जित्थें मता असर पा करदे न, उत्थें इक मुक्ख क्षेत्र ऐ सटीक खेतीबाड़ी. सटीक खेतीबाड़ी पानी, खाद, ते कीटनाशक जनेह् संसाधनें गी होर सटीक रूप कन्नै लागू करने दी अनुमति दिंदी ऐ, जिस कन्नै दक्षता च वृद्धि ते पर्यावरणीय प्रभाव च कमी औंदी ऐ. एह्दे कन्नै न सिर्फ फसल दी पैदावार च 30% तगर दी बद्धोबद्धी होंदी ऐ सगुआं स्थाई खेतीबाड़ी प्रथाएं गी बी बढ़ावा दित्ता जंदा ऐ जेह्ड़ा जलवायु परिवर्तन दे सामने इक महत्वपूर्ण पहलू ऐ.

ऑनलाइन बाजार

कई स्टार्टअप खेतीबाड़ी इनपुट ते खेतीबाड़ी उपकरणें गी करसानें लेई होर सस्ती बनाने उप्पर बी ध्यान दिंदे न. एह् खाद, बीऽ, खेतीबाड़ी उपकरण, ते होर इनपुटें गी ऑनलाइन बजारें ते मोबाइल एप्लीकेशनें च बेचदे न. इनें स्टार्टअपें च मते सारें ने बजार विकसित कीते न जेह् ड़े फसल कन्नै सरबंधत समस्याएं दा विश्लेषण करदे न ते विशेश हल पेश करदे न. 

डेटा-संचालित खेतीबाड़ी समाधान

कई स्टार्टअप ने बी तकनीक दे माध्यम कन्नै उत्पादें दी अंतिम चरण दी डिलीवरी दा ध्यान रक्खना शुरू करी दित्ता ऐ ते एआई ते डेटा-आधारत फैसलें दे आधार उप्पर इनपुटें दी आपूर्ति-मांग दी भविष्यवाणी करना शुरू करी दित्ता ऐ. एह् डेटा-आधारत तरीका करसानें गी चुनौतियें दा पूर्वानुमान लाने, बेहतर योजना बनाने ते अंत च उंदी फसल दी पैदावार च सुधार करने च मदद करदा ऐ. भारत जनेह् मुल्ख आस्तै जित्थें मौसम दी अप्रत्याशित स्थिति अक्सर खेतीबाड़ी आस्तै खतरा पैदा करदी ऐ, उत्थें इस चाल्ली दी भविष्यवाणी करने आह्ली क्षमताएं दा गेम-चेंजर बी होई सकदी ऐ.

आपूर्ति श्रृंखला प्रौद्योगिकी

भारत च मते सारे करसानें गी सच्चे बजारें तगर पुज्जने ते अपनी पैदावार दी उचित कीमत हासल करने च चुनौतियें दा सामना करना पौंदा ऐ। एग्रीटेक स्टार्टअपें ऐसे प्लेटफार्म बनाए न जेह्ड़े करसानें गी सीधे तौर पर खरीददारें कन्नै जोड़दे न, बिचौलियें गी कटौती करदे न ते मुनाफे दा होर समान बंड यकीनी बनांदे न। एह् मोबाइल ते वेब-आधारत एप्लीकेशनें दे राहें हासल करदे न। एह्दे कन्नै न सिर्फ करसानें दी आमदनी च बाद्दा होंदा ऐ सगुआं खेतीबाड़ी आपूर्ति श्रृंखला च पारदर्शिता गी बी बढ़ावा दित्ता जंदा ऐ.

मशीन आधारित गुणवत्ता प्रबंधन

इस सब्भै दे अलावा गुणवत्ता प्रबंधन दे क्षेत्र च बी उछाल आया ऐ, जेह् ड़ा उत्पादें दी गुणवत्ता दा आकलन करने लेई मशीन आह् ली छवि विश्लेषण दा उपयोग करदा ऐ. इसदा इक आम उदाहरण ऐ जिसलै कोई बी अपने किराने दा ऑनलाइन आर्डर करदा ऐ तां कोई बी आर्डर कीते गेदे माल दे बारे च सब किश जान सकदा ऐ की जे किश स्टार्टअप ब्लॉकचेन तकनीक दा इस्तेमाल करियै अंत-अंत दृश्यता दा इस्तेमाल करदे न.

संक्षेप च, एग्रीटेक स्टार्टअप खेतीबाड़ी प्रथाएं गी आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस ते मशीन लर्निंग कन्नै जोड़ियै भारतीय खेतीबाड़ी लेई इक नमें दौर दी शुरुआत करा’रदे न. अत्याधुनिक तकनीकें ते नवाचार दे इकीकरण दे राएं एह् स्टार्टअप युग-पुरान चुनौतियें कन्नै निबड़दे न, करसानें गी सशक्त बना करदे न, ते बदलाव गी बढ़ावा देआ करदे न. एग्रीटेक दा सकारात्मक असर न सिर्फ करसानें लेई उत्पादकता ते आमदनी च बाद्दा करने च गै दिक्खेआ जंदा ऐ सगुआं भारत दे पूरे खेतीबाड़ी परिदृश्य गी बेहतर तरीके कन्नै नमें सिरेआ आकार देने दी समर्थ च बी दिक्खेआ जंदा ऐ.

जेकर तुंदे कोल कोई एग्रीटेक स्टार्टअप ऐ जेह् ड़ा विकास गी बढ़ावा देने लेई बक्ख-बक्ख उपकरणें दी तलाश च ऐ तां स्टार्टअप इंडिया वेबसाइट पर अपने स्टार्टअप गी रजिस्टर करियै डीपीआईआईटी मान्यता प्राप्त स्टार्टअप बनो.

___________________________________________________________

संदर्भ दित्ते गेदे न:

  1. https://naas.org.in/Policy%20Papers/policy%20108.pdf
  2. https://zinnov.com/digital-technologies/agritech-in-india-how-technology-is-enabling-new-and-better-yields-blog/
  3. https://www.fao.org/india/fao-in-india/india-at-a-glance/en/
  4. https://assets.ey.com/content/dam/ey-sites/ey-com/en_in/topics/start-ups/2020/09/ey-agritech-towards-transforming-indian-agriculture.pdf
  5. https://www.mckinsey.com/industries/agriculture/our-insights/how-agtech-is-poised-to-transform-india-into-a-farming-powerhouse

मुक्ख ब्लाग