બૌદ્ધિક સંપદા અધિકાર (IPR) ઇનોવેશન માટે ફરજિયા છે. આ એક જ્ઞાન આધારિત અર્થવ્યવસ્થાનો પાયો છે. તે નવ-આવિષ્કાર અને અધિકારોનો મેળ છે. તે આપણી અર્થવ્યવસ્થાના તમામ ક્ષેત્રોમાટે માન્ય છે અને કોઇ પણ ઉદ્યોગની કુશળતાને સુનિશ્ચિત કરવા માટે રોજ વધુને વધુ મહત્વપૂર્ણ બનતા જઇ રહ્યા છે. IPR નો હેતુ છે ઉદ્યોગસાહસિક/શોધકર્તાને તેની શોધની સુરક્ષા કરવાના કાનૂની અધિકાર પ્રદાન કરવા અને સાથે જ, અન્યને ગેરકાયદે રૂપે તે શોધનું શોષણ કરતા રોકવા, અને ફળ સ્વરૂપે એક જ વસ્તુની ફરીવાર શોધને રોકવી.
આવિષ્કારો કે શોધના સંરક્ષણ માટે IPR ના વિભિન્ન સાધનો:-
- કોપીરાઈટ: તે રચનાત્મક કાર્ય, જેવા કે સંગીત, લેખન, કલા, વ્યાખ્યાન, નાટક, પ્રતિકૃતિઓ, મોડલ, ફોટો, કમ્પ્યુટર સૉફ્ટવેર વગેરેના સંરક્ષણ સાથે સંબંધિત છે.
- પેટન્ટ: તે વ્યવહારિક ઇનોવેશન સાથે સંબંધિત છે અને તેનું લક્ષ્ય શ્રેષ્ટ, અસ્પષ્ટ અને ઉપયોગી શોધની રક્ષા કરવાનું છે.
- ટ્રેડમાર્ક: તે કોમર્શિયલ ચિન્હો સાથે સંબંધિત છે અને વિશિષ્ટ અંકોને સંરક્ષિત કરે છે, જેમ કે શબ્દ/ચિન્હ, જેવા વ્યક્તિગત નામ, અક્ષર, આંકડા, અલંકારિક તત્વ (લોગો) ડિવાઇસ, વિશિષ્ટ રૂપે દેખાતા 2ડી કે 3ડી ચિન્હ/આકાર અથવા તેમનો મેળ, વિશિષ્ટ રીતે સંભળાતા ચિન્હ (સાઉન્ડ માર્ક), જેમ કે કોઇ પશુનો અવાજ અથવા કોઇ શિશુનં હાસ્ય, વિશેષ રૂપે સૂંધવામાં આવતા ચિન્હ (સ્મેલ માર્ક, કોઇ સુંગધનો ઉપયોગ.
- ઔદ્યોગિક ડિઝાઇન: તે માત્ર નજરથી વિશિષ્ટ રૂપે દેખાનાર અને સમીક્ષા કરાનાર, ઔદ્યોગિક અથવા મેન્યુઅલ કે મિકેનિકલ અથવા કેમિકલ પ્રક્રિયા (અથવા તેમના મેળથી) થી તૈયાર કરાનાર 2ડી કે 3ડી વસ્તુઓમાં ઉપયોગ કરવામાં આવતા રંગ અથવા લાઇનોના આકાર, વ્યવસ્થા, પેટર્ન, અલંકરણ અથવા રચના કરવામાં આવેલી બિન-કાર્યાત્મક વિશેષતાઓનું સંરક્ષણ કરે છે.
- ભૌગૌલિક સંકેત (GI): આ ઔદ્યોગિક પ્રોપર્ટીનું તે પાસું છે, જે પ્રોડક્ટના નિર્માણના સ્થાન કે દેશ સાથે સંબધિત હોય છે. સામાન્ય રીતે, આ સંબંધથી પ્રોડક્ટની ક્વોલિટી અને વિશિષ્ટતા પર વિશ્વાસ વધે છે, જે માત્ર તેના નિર્માણના સ્થળ, ક્ષેત્ર, દેશ વગેરેથી ઉત્પન્ન થાય છે. સામાન્ય રીતે, આવુ નામ પ્રોડક્ટની ગુણવત્તા અને અન્યથી અલગ ઓળખનું આશ્વાસન આપે છે, જે તે વ્યાખ્યાઇત ભૌગૌલિક વિસ્તાર, ક્ષેત્ર અથવા દેશમાં તેના ઉદ્ભવને આભારી હોય છે.
બૌદ્ધિક સંપદા અધિકારો હંમેશા પ્રાદેશિક હોય છે. વૈશ્વિકરણ અને ટેક્નોલોજીના ઝડપી પ્રસારે બૌદ્ધિક સંપદા અધિકારના મહત્વને વધાર્યુ છે.
