जागतिक पाणी स्वच्छता आणि स्वच्छता (धुलाई) आव्हानांचे निराकरण करण्यासाठी स्टार्ट-अप्स

ग्लोबल इनोव्हेशन इंडेक्स 2022 मध्ये उत्कृष्ट कामगिरीसाठी विविध जागतिक निर्देशांकांमध्ये स्थिर कामगिरीसह, भारत निश्चितच मार्गदर्शन विकास कथा तयार करीत आहे. भारत एसीई आर्थिक पद्धतींची अंमलबजावणी करण्यात आणि विविध मंत्रालयांमध्ये कॉर्पोरेट प्रशासन प्रदर्शित करण्यात अग्रणी राहत आहे.

तथापि, बदलत्या जागतिक आर्थिक दृष्टीकोन आणि हवामान बदल परिस्थितीमध्ये, आमच्या पुढे सर्वात महत्त्वाचे लक्ष्य शाश्वत विकास ध्येयांच्या (एसडीजी) स्थानिकीकरणाशी संबंधित आहे. अनेकदा बहुपक्षीय कॉन्क्लेव्ह्ज आणि फोरम चर्चेद्वारे पुनरावृत्ती केली जाते की एसडीजी तयारीशिवाय, विकसित राष्ट्राचे दृष्टीकोन पूर्णपणे प्राप्त केले जाऊ शकत नाही.

सर्वात महत्त्वाच्या एसडीजीमध्ये स्लिपिंग रँकिंग संबोधित करण्याच्या प्रयत्नात, सरकारने अलीकडेच पुरेसे बजेट वाटप केले आहे आणि हे महत्त्वाचे पुश पाहणारे एक क्षेत्र हे एसडीजी-6 अंतर्गत पाणी स्वच्छता आणि स्वच्छता (धुलाई) आहे. जागतिक महामारीच्या सुरुवातीला 'चांगले आरोग्य' म्हणून स्वच्छतेचे महत्त्व आणि पाण्याची भूमिका आवश्यक आहे’. जल जीवन मिशन, अमृत, स्वच्छ भारत मिशन (एसबीएम), नमामी गंगा इत्यादींसारख्या कार्यक्रमांद्वारे जागरूकता आणि राष्ट्रीय महत्त्वासह, सुधारित सेवा वितरण सुनिश्चित केली जात आहे जसे की नियमित पाईप्ड पाणी पुरवठा, घरगुती कनेक्शन्स, कचरा पाणी उपचार, पाणी गुणवत्ता चाचणी आणि जल संसाधनांचे पुनरुज्जीवन/स्वच्छता. वृद्धापकाळातील ओपन डेफेकेशन प्रॅक्टिस (ओडीएफ) दूर करण्यासाठी एसबीएमची यशस्वी देशव्यापी अंमलबजावणी एसडीजी लक्ष्यांची पूर्तता करण्यासाठी या सरकारी हस्तक्षेपांचे टेस्टमेंट म्हणून प्रस्तुत करते.

तरीही शहरी-ग्रामीण पाणी आणि स्वच्छता संबंधित आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी तंत्रज्ञानाच्या वापराची अत्यंत आवश्यकता असलेल्या या क्षेत्रात कल्पना करण्याची अत्यंत क्षमता आहे. त्यामुळे, उद्योजकीय अंतर्दृष्टीद्वारे या क्षेत्राला मदत करण्याच्या प्रश्नात, स्टार्ट-अप्स भारतातील विविध भौगोलिक आणि शहरांसाठी व्यवहार्य उपाय निर्माण करण्यासाठी सक्रियपणे कार्यरत आहेत.

सध्या, वॉश सेक्टरमध्ये काम करणारे स्टार्ट-अप्स कचरा व्यवस्थापन कॅटेगरीमध्ये समूहित केले आहेत, ज्यामध्ये समाविष्ट आहे 1411 स्टार्टअप्स उद्योग आणि अंतर्गत व्यापार प्रोत्साहन विभाग (डीपीआयआयटी) द्वारे 10 एप्रिल 2023 पर्यंत मान्यताप्राप्त. हे स्टार्ट-अप्स संपूर्ण पसरले आहेत 28. राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेश आणि संपूर्ण 230 जिल्हे भारतात. तसेच, यापैकी 54% टियर 2/टियर 3 नॉन-मेट्रो शहरांमधून आहेत. या क्षेत्रातील सर्वाधिक स्टार्ट-अप्सना महाराष्ट्र (19%), दिल्ली (11%), उत्तर प्रदेश (8%), कर्नाटक (9%), आणि गुजरात (10%) मध्ये मान्यता दिली गेली आहे. या क्षेत्रात उल्लेखनीय अस्तित्व निर्माण केलेले काही स्टार्ट-अप्स आहेत:

• जेनरोबोटिक इनोव्हेशन्स' फ्लॅगशिप प्रॉडक्ट "बंदीकूट" हा मॅनहोल क्लीनिंग रोबोट आहे जो मॅन्युअल स्केव्हेंजिंगच्या सामाजिक समस्येचे निराकरण करतो. त्याने स्वच्छता कामगारांच्या आयुष्यात परिवर्तनशील बदल केले आहेत.
• झोन्टा इन्फ्राटेक प्रायव्हेट लिमिटेड ही सामाजिक आणि पर्यावरणीय चेतन संस्था आहे जी व्यापक कचरा आणि पाणी व्यवस्थापन सेवा प्रदान करते.
• ट्रॅशकॉन लॅब्सने ट्रॅशबॉट नावाची एक पूर्णपणे स्वयंचलित कचरा विभाजन प्रणाली विकसित केली आहे. मनुष्य हस्तक्षेपाला विघटन करून आणि कामगाराची सन्मानता दूर करून मिश्रित ठोस नगरपालिका कचऱ्याची समस्या सोडवते.
• Ekam इको सोल्यूशन्स हे मानवी, स्वच्छता आणि शाश्वत स्वच्छता उत्पादने विकसित करण्याच्या व्यवसायात आहेत. त्यांच्या प्रमुख उत्पादनांपैकी एक म्हणजे शून्य पाणीरहित युरिनल जे शून्य पाणी वापरते आणि शून्य गंध उत्पन्न करते.

स्टार्ट-अप इंडिया उपक्रम

स्टार्ट-अप इंडियाने वॉश सेक्टरमध्ये काम करणाऱ्या स्टार्ट-अप्सना मान्यता आणि पुरस्कार देण्यासाठी विविध मंत्रालये आणि विभागांसह काम केले आहे. काही उपक्रम आहेत:

1. पाणी गुणवत्ता चाचणीसाठी पोर्टेबल डिव्हाईस विकसित करण्यासाठी नाविन्यपूर्ण आव्हान: डीपीआयआयटीने, राष्ट्रीय जल जीवन मिशन (एनजेजेएम), पिण्याच्या पाणी आणि स्वच्छता विभागाच्या भागीदारीत, 'पिण्याच्या पाण्याच्या गुणवत्तेची चाचणी करण्यासाठी पोर्टेबल उपकरणे विकसित करण्यासाठी नाविन्यपूर्ण आव्हान सुरू केले’. स्टार्ट-अप्सना या आव्हानाअंतर्गत निवड केली गेली आणि प्रत्येकी ₹2 लाखांचे रोख अनुदान आणि प्रत्येकी ₹25 लाखांपर्यंतचे बीज अनुदान यासह इनक्यूबेशन सहाय्यासह पुढील सहाय्यासाठी सुविधा प्रदान केली गेली.
2. स्वच्छ भारत ग्रँड चॅलेंज: स्वच्छ भारत ग्रँड चॅलेंज अंतर्गत, स्टार्ट-अप इंडियाने कचरा व्यवस्थापन, पाणी व्यवस्थापन, हवेची गुणवत्ता व्यवस्थापन आणि स्वच्छता क्षेत्रातील अभिनव कल्पनांचे नेतृत्व करणाऱ्या स्टार्ट-अप्सना ओळखण्यासाठी पाणी आणि स्वच्छता मंत्रालयासोबत काम केले. प्रत्येक क्षेत्रातील दोन स्टार्ट-अप्सना रोख अनुदान दिले गेले आहे.
3. ग्रँड वॉटर सेव्हिंग चॅलेंज: हिंदुस्तान युनिलिव्हर लिमिटेड (एचयूएल) च्या भागीदारीत, स्टार्ट-अप इंडियाने ग्रँड वॉटर सेव्हिंग चॅलेंज सुरू केला, ज्याचा उद्देश सार्वजनिक शौचालयांमध्ये स्वच्छ आणि स्वच्छ शौचालयाचा योग्य वापर सुनिश्चित करण्यासाठी कार्यक्षम फ्लश सिस्टीमची आवश्यकता पूर्ण करणे आहे. उपक्रम प्राधान्यक्रमित पाणी, स्वच्छता आणि स्वच्छता (धुलाई) शारीरिक आणि मानसिक कल्याणाचे प्रमुख आधारस्तंभ म्हणून समुदायांमध्ये समग्र सकारात्मक बदल सुनिश्चित करते.

धुलाई इकोसिस्टीममधील भागधारक एका सामान्य ध्येयासाठी काम करतात ज्यामध्ये प्रत्येक व्यक्तीला स्वच्छ पाणी आणि सुरक्षित स्वच्छता सुविधांचा ॲक्सेस आहे आणि चांगल्या स्वच्छता वर्तनाची पद्धत करते. स्टार्ट-अप्स, इकोसिस्टीमचा अविभाज्य भाग असल्याने, त्यांच्या विघटनकारी कल्पनांसह कोणीही मागे सोडण्याचे हे ध्येय प्राप्त करण्याचे ध्येय आहे. म्हणूनच स्टार्ट-अप इंडियाने स्टार्ट-अप्सना भाग घेण्याची विनंती केली आहे राष्ट्रीय स्टार्ट-अप्स पुरस्कार जर पाणी व्यवस्थापन, वापरलेले पाणी व्यवस्थापन, पाणी व्यवस्थापन, सांडपाणी आणि सप्टेज व्यवस्थापन, उपचार तंत्रज्ञान, पाणी वितरण चॅनेल्सचे विकेंद्रीकरण, नदी/तलाव, एकूण जल शासन इ. मध्ये अर्थपूर्ण योगदान दिले असेल तर त्यांना ओळख आणि पुरस्कृत केले जाईल.

पात्र डीपीआयआयटी-मान्यताप्राप्त स्टार्ट-अप्स राष्ट्रीय स्टार्ट-अप पुरस्कार 2023 साठी अर्ज करा खालील कॅटेगरीमध्ये -

1. ग्रामीण भागावर परिणाम
2. भारताचा सामाजिक प्रभाव चॅम्पियन

पुरस्कार श्रेणी पर्यायांविषयी अधिक जाणून घेऊ शकता राष्ट्रीय स्टार्ट-अप पुरस्कार 2023. भेट द्या स्टार्ट-अप इंडिया हब जर यापूर्वीच डीपीआयआयटी-मान्यताप्राप्त स्टार्ट-अप नसेल तर स्टार्ट-अप्स मान्यता प्रक्रियेसाठी अर्ज करणे.